Estrabonek, Bizkaiko Golkoko kostaldeko biztanleei buruz aritzean, haiek erabiltzen zituzten ontziei dagokienez aditzera ematen digu ezen Brutoren espedizioa baino lehen (K.a. 138-137) "larruzko ontziak besterik ez" zutela herrialdeko estuarioetan eta aintziretan nabigatzeko, baina "gaur egun dagoeneko zuhaitz-enbor batez egindako ontziak erabiltzen dituzte, nahiz horien erabilera ez den oso ohikoa". Zurezko pieza bakar batez eginda dagoela-eta monoxilo esaten zaion ontzi mota hau Europako leku gehienetan izan da, behar besteko diametroko zuhaitzak egon diren leku gehienetan alegia, barnealdea landu eta gero tokia eduki behar zuen eta pertsona bat edo batzuk hartzeko. Euskal Herria ez da salbuespena izan, eta ontzi apal hau izan da gure kostaldean denbora gehien iraun duena, XIX. mendea arte iritsi baita; ikonografiak eta arkeologiak erakusten digutenez, tipologia hau oso ohikoa zen Aturri ibaian.

Egin beharrekoa haritz enbor bati behar duen forma ematea da; horretarako, aizkoraz arbastatu eta gero zeioz hustu behar da. Kasu batzuetan egitura sendotu egiten da, zuaker gisako ostiko batzuk landuz horretarako; izan ere, horiek indar handiagoa ematen diote egiturari, eta deformaziorik gerta ez dadin laguntzen. Horrelako ontzi moten erabilera ibai eta estuarioetara mugatzen zen, egonkortasun kaxkarra zela eta nabigatzeko bal- dintzak ez baitziren onegiak. Eta b u l t z a egiteko, pertika edo arraun motz gisako bat erabiltzen zuten. © José Lopez

Kanoaren kopian erabilitako arrauna. © José Lopez

Burdinazko aizkora. XIX. mendea. © José Lopez

Haritz kanduduna. Quercus robur. © José Lopez

Neolitiko ontzi monoxilo primitiboak konifera enborrak erabiliz egiten zituzten eskuarki, zur bigun hori erraz landu zezaketen eta harrizko lanabesak erabilita. Geroago, lanabesetan metalak, burdina batez ere, sartzen hasi zirelarik, haritz enborrak mozteko eta lantzeko aukera izan zuten. Hauen zur gogorrak eta lantzeko aukera izan zuten. Hauen zur gogorrak askoz gehiago irauten du ur ingurunean. © José Lopez

Baionako E u s k a l Museoan ikusgai dagoen kanoaren kopia, Albaola elkarteak egina. Eraikitzeko unean, bakar-bakarrik eskuzko la-nabesak erabili zituzten, eta 360 lanordu inguru behar izan zituzten lana burutzeko. Uretaratu ostean probatu egin zuten, eta agerian geratu zen hiru tripulatzaile eramateko egokia zela. © José Lopez

Aturri ibaiaren ertzean aurkitutako kanoa monoxiloa, Baionako Euskal Museoan gordea. XVIII. mendekoa omen da, eta bi milurteko baino denbora luzeagoan zehar erabili den teknologia baten lekukotasuna da. © José Lopez

Neolitoko ontzi monoxilo primitiboak konifera enborrak erabiliz egiten zituzten eskuarki, zur bigun hori erraz landu zezaketen eta harrizko lanabesak erabilita. Geroago, lanabesetan metalak, burdina batez ere, sartzen hasi zirelarik, haritz enborrak mozteko eta lantzeko aukera izan zuten. Hauen zur gogorrak askoz gehiago irauten du ur ingurunean. © José Lopez

Harrizko aizkora, Paleolitikoa. © José Lopez

Neurri handiagoko ontzia egitearren kanoa monoxiloak izandako eraldaketa erakusten duen eskema. © José Lopez

Jouve-ren albumean irudikatutako garraio-ontzia, 1679koa, XVII. mendearen amaiera aldean Baiona eta kostaldea barnealdearekin lotzearren Aturri ibaian eta honen ibaiadarretan gora joateko erabilia. Tarteko pieza batzuez lotutako saihets monoxiloak dituen ontzia da. Horrela errun handiagoa lortzen zuten, hain zuzen zuhaitzaren diametroak ezartzen zuen muga gainditzeko. © José Lopez

Pinu gorria. Pinis Silvestris. © José Lopez