Belatik makinara
Trafalgarreko porrotak eta itsasoz haraindiko kolonien
galerak amaiera emango diote Espainiaren itsas botereari.
Une horretatik aurrera, Euskal Herrian batez ere
neurri ertaineko ontzi mota asko eraikiko dira, hala
nola goletak, brigantinak edota katxemarinak, betiko
pleiteroekin batera. Baporea sortu eta berehala hedatuko
da euskal kostaldean zehar, merkantzien garraioan
aritzeko lehenik eta, geroago, arrantza-ontzi
gisa erabiltzeko; ontzi mota honek azkena emango
zion, oso denbora laburra beharko zuen,
bela bidezko ontzidi tradizionalari. XX.
mendearen lehen urteak oso-oso gogorrak
izango dira ontzi tradizionalentzat.
Arrantzarako txalupek zein pleit-txalupek
ontzi motordunekiko lehian aritzeko ahalegina
egingo dute, kroskoei luzera emanez
eta bela-eremua nabarmen handiagotuz
horretan; baina ahalegin honek
modu ausartegi eta etsian nabigatzea
ekarriko zuen, zoritxar asko eragitearenkin batera, inolaz ere.
Ugarte nº 1 ontzia Ingalaterran eraiki zuten
1878 inguruan. Garai horretan, Ugartetarrak
zurezko kroskoa zuten baporeak
eraikitzen hasi ziren,
A-ginagan. Ugarte ontziak
i-zan ziren Euskal Herrian
e-gindako bapore bidezko
propultsioa zuten lehenetakoak.
Modelo honek ongi
erakusten du propultsio sistema
berriak hartzen zuen
toki handia. © José Lopez
Pleiteroa.
Txalupetan
o n t z i - g a i n
estankoa jartzen
hasi
eta geroxeago, luzera
handitu eta 15 metroraino
iritsiko ziren.
Pleiteroek neurriz
gain handituko
zuten trinketa,
nagusiaren pare. © José Lopez
Belaontziak. Garai honetan euskal itsas
sare komertziala itsas inguru hurbilenera
mu-gatuko da. Joandako garaietan Atlantikoaz
haraindiko garraioan ari ziren unitate handiek
galdu egin dute lehen zuten eginkizuna, eta
merkataritza jarduerak tona kopuru
txiki eta mota aniztasun handiagoko
ontziekin garatzen dira.
Aparailu mota ohikoenen artean
brigantina,
katxemarina
eta pailebotea
nabarmentzen
dira. © José Lopez
XIX. mendeko
lehen erdialdeko
fragata baten
masteriaren planoa. © José Lopez
Ugarte nº 2. Bela eta baporea elkarrekin
izan ziren hainbat hamarkadatan
zehar. Lehen garaian, baporeek arazoak
zituzten belaontziekin lehian aritzeko;
galdara eta erregairako behar zen espazioagatik,
sotoa belaontzi batekoa
baino askoz txikiagoa zen, eta portu
askotan ez zegoen ikatza eskuratzeko
modurik. Pitinka, makinek errendimendu
hobea eman zuten, eta
ikatzerako lekua ere murriztuz joan
zen; ondorioa kargako sotoak handitzea
izan zen. © José Lopez
Esperanza baporea. 1919. XX. mendearen bigarren hamarkadan,
euskal arrantza-ontzi flotan baporeak ziren jada nagusi. Une horretatik
aurrera hobetu egingo ziren arrantzaleen bizi-baldintzak, baina teknologia
berriak hainbat errezelo sortuko zituen belaontzi tradizionaletan
segitzen zuten arrantzaleen artean. Izan ere, hauek dagoeneko ikusten
zuten arrasteko aparailuak zeuzkaten ontzi motordun berriek gaur edo bihar
agortu egingo zituztela kalak. © José Lopez
Lehen baporeak britainiarrak
izan ziren; belaontzi eraldatuak ziren.
Ontzi berriak berehala helduko
ziren ordea, propultsio mekanikorako
sorturik, nahiz kroskoak
lehenagoko belaontziek
zeuzkatenen berdinak ziren
artean. Erresuma Batuaren
eta garai horretako euskal ontzikonpainien
arteko harreman komertzial
estuak gure kostaldean teknologia
berria hedatzea ekarri zuen. © José Lopez
Gure kostaldeko arrantzarako lehen
baporeak atzerrian erositakoak ziren; "ahata
buztan" esaten zioten txopa luzea zeukaten.
Krosko mota hau, baina, ez zen batere
egokia gure itsasoko ezaugarrietarako.
Haize alde joatean, barra zeharkatzeko
u-nean batez ere, olatuek oso modu arriskutsuan
altxatzen zuten txopa aldea, hau
uretan altuegia zelako, eta kasu batzuetan
ontzitik erauztera iristen ziren. Ondorioz,
euskal arrantzaleak gure kostaldeko diseinu
tradizionaletara itzuliko ziren geroago. © José Lopez
